Á rið 1843 ritaði Jón Sigurðsson „Um verzlun á Íslandi“ í Ný félagsrit. Þar segir hann meðal annars um frjálsa verslun:
| Annar annmarkaflokkur rís af því, að verzlan Íslands er bundin við eitt land, en bægt frá viðskiptum við öll önnur. Þetta er móthverft öllu eðli verzlunarinnar og allrar menntunar, því þar er grundvölluð á framför og velgengni mannkynsins, að hver býti öðrum gæðum þeim, sem hann hefir, og allir styðji eftir megni hver annan. Þegar syndgað er móti þessari reglu og boðorði náttúrunnar sjálfrar, þá er hegníng viss hverri þjóð, sem það gjörir, og hegníng sú er skömm og skaði hennar sjálfrar. Ekkert land í veröldinni er sjálfu sér einhlítt, þó heimska mannanna hafi ætlað að koma sér svo við, að það mætti verða, en ekkert er heldur svo, að það sé ekki veitanda í einhverju og geti fyrir það fengið það, sem það þarfnast. En þegar það getur fengið það, og það veitir einmitt verzlanin þá er það eins og það hefði sjálft þessi gæði. Þegar nú verzlanin er frjáls, þá leitar hver þjóð með það, sem hún hefir aflögu, þángað sem hún getur fengið það, sem hún girnist, eða hún færir einni þjóð gæði annarrar. |
Þeir Íslendingar eru til sem virðast heldur hafa ama af því ef þeir eru ónáðaðir með sögu lands síns. Sumir bæta raunar við þann ama sérstakri þrá til þess að sagan sé í raun alls ekki sú sem fáfróðir menn hafi haldið, og „söguskilningurinn“ enn síður. Allir þessir menn geta þá glaðst yfir því hversu mjög hefur dregið úr tilraunum skólakerfisins að kenna íslenskum skólanemendum sögu, svo heitið geti.
En það er margt í sögu Íslands og annarra landa sem menn eiga að vita og þekkja, bæði til gagns og ánægju, að ekki sé minnst á þann lykil að heimsskilningi sem traust sagnfræðiþekking býður. Íslendingar mega til dæmis lengi muna Jón Sigurðsson, fyrir vit, skynsemi og rökfestu, sem öllum Íslendingum fremur má þakka þann árangur sem sjálfstæðisbaráttan skilaði. Þeir mættu kynna sér skoðanir hans, þar sem hver sígildu grundvallaratriðin rekja önnur, – sum alhulin núverandi valdhöfum landsins – og þeir mega einnig velta fyrir sér baráttuaðferðum hans og vinnubrögðum, þar sem hann gerir langflestum síðari tíma samlöndum sínum skömm til.
| Sjálfstæðisins hetja heit hafnaði öllu fúski. Fimur vopnið fann sem beit: Frelsaði oss með grúski. |
Í þessari skemmtivísu Þórarins Eldjárns er fólginn sannleikur. Aðalsmerki Jóns Sigurðssonar var hin djúpa þekking hans, ekki síst á sögu Íslands, byggð á bjargi áratuga rannsókna en ekki sandi stundarfálmsins. Hann gaspraði ekki út í loftið heldur byggði rök sín á þekkingu sem stóðst tímans tönn og var sjálfum sér samkvæmur frá degi til dags, ár eftir ár. Hann var sanngjarn í málflutningi og þokaði málum fram með þunga röksemdafærslunnar en ekki glamuryrðum undir húrrahrópum óðra áhangenda.
Í fjölmörgum málum hefðu ýmsir landar Jóns gagn – en kannski ekki allir að sama skapi gaman – af að kynna sér hvað hinn gamli þjóðfrelsismaður hafði til málanna að leggja um sína daga. Þeir sem berjast fyrir opinberum framkvæmdum til allra hluta yrðu þannig kannski fremur ósáttir við þá skoðun forseta, að mikilvægustu framkvæmdir eigi að komast á með frjálsum félögum borgaranna, því að hin „mikilvægustu fyrirtæki, bæði til andlegra og líkamlegra þarfa þjóðarinnar, tilbúníngur á vegum, höfnum, brúm, hjólskipum og mýmörgum öðrum stórsmíðum, sem stjórnin hefði með engu móti getað afkastað eða komizt yfir að láta gjöra, er allt gjört með félagssamtökum manna.“ Og ætli ríkisafskiptasinnar taki undir þá hvatningu Jóns Sigurðssonar, að menn nú venji „sig af að treysta á stjórnina eina sér til hjálpar [en] venj[i] sig á að nota sína eigin krafta; maður verður að læra að samlaga þessa krafta, svo þeir getið unnið saman til almennra heilla“?
Vissulega má segja að nú sé Vefþjóðviljinn að taka Jón Sigurðsson traustataki sem málsvara þeirra skoðana sem blaðið heldur fram, rúmum fimm aldarfjórðungum eftir hans dag. Auðvitað verða menn að fara varlega í að slá nokkru föstu um það hvað látnir menn myndu segja um málefni dagsins, ef þeir mættu mæla, en allt um það þá telur Vefþjóðviljinn fyllilega óhætt að telja Jón Sigurðsson með talsmönnum frelsis borgaranna og þess að hver maður hafi möguleika á að finna kröftum sínum útrás. Að sjálfsögðu hvarflaði samt ekki að Jóni Sigurðssyni að frelsi eins mætti verða svo mikið að það gengi gegn jafngóðu frelsi annars. Í Nýjum félagsritum skrifaði hann að enginn gæti „sá gert fullt gagn, sem ekki hefir frelsi til þess, en hætt er einnig við, að sá, sem hefir allt frelsi, gjöri ekki frelsi annarra hátt undir höfði, en þá má ekkert félag standast, ef ekki er slakað til á ýmsar hendur sanngjarnlega.“
Mönnum líkar misvel þegar þeir heyra vitnað til Jóns Sigurðssonar. Þeir, sem finna orð hans hitta sig illa fyrir, telja þá gjarnan að Jón hafi með ómaklegum hætti verið tekinn herskildi og snúið út úr öllum hans orðum. Auðvitað eru til ýmis dæmi um að menn hafi hrifsað Jón til sín og gert að sínum manni, vitandi það vel að hann getur litla björg sér veitt. Þegar Alþingi Íslendinga samþykkti inngöngu landsins í Atlantshafsbandalagið á sínum tíma, þá sneru vinstri menn styttu hans í þinghúsinu við, og birtu svo mynd af því í Þjóðviljanum að Jón hefði snúið sér undan á meðan alþingi samþykkti inngönguna. Jón Sigurðsson hafði hins vegar í lifanda lífi sagt að það væri „hinn mesti galli, að engar varnir [væru] á landinu“.
En þó sumir hafi gerst frekir til minningar Jóns Sigurðssonar, þá eru þeir ekki margir sem hafa lagt í að flytja þennan talsmann frelsis og framfara inn á landsfund Alþýðubandalagsins og koma honum meira að segja í bland við Karl Marx. En það hefur þó að minnsta kosti einum manni tekist. Í ræðu sinni á landsfundi Alþýðubandalagsins árið 1980 sagði maður nokkur:
| Sömu misserin og Karl Marx og Friðrik Engels sömdu rétt fyrir miðja síðustu öld stefnuávarp um sameiningu öreiga allra landa, sem engu hefðu að týna nema hlekkjunum einum, en heilan heim að vinna, þá sat Jón Sigurðsson í Kaupmannahöfn og sendi Íslendingum hugvekju í Nýjum félagsritum, þar sem réttur vor til sérstaks ríkis var rökstuddur með tilvísun í sögu þjóðarinnar. Sú staðreynd, að sterkasta hugsjónaákall verkalýðsstéttarinnar og grundvallarritgerð íslenskrar sjálfstæðishreyfingar voru samin á sömu misserunum fyrir röskum 130 árum, sýnir okkur, hve lengi tveir höfuðþræðir okkar stefnu hafa legið saman í tímans rás. |
Engin ástæða er til að nafngreina þennan ræðumann sérstaklega, en þess má þó geta að leiðir þeirra tveggja, ræðumannsins á landsfundinum og frjálsræðishetjunnar úr Kaupmannahöfn, liggja saman enn á ný í dag, þegar forseti Íslands leggur firnamikinn, árvissan og stóran blómsveig að minnisvarða Jóns Sigurðssonar.
Og að því sögðu óskar Vefþjóðviljinn landsmönnum öllum gleðilegrar hátíðar. Nú fara allir í bæinn og fagna afmæli forseta. Lítil börn með blöðru, hin eldri snafs og reyk.