Í
hinu nýja tímariti, Þjóðmálum, kennir ýmissa grasa. Meðal efnis er ýtarleg og fróðleg grein Magnúsar Þórs Gylfasonar um valdaferil R-listans í Reykjavík, en sú saga er verri en marga grunar. Er raunar með hreinum ólíkindum hversu illa hefur tekist til við stjórn borgarinnar undanfarinn áratug, og það á einu mestu uppgangsskeiði lýðveldissögunnar. Þegar horft er til þess uppgangs sem almennt hefur verið í landinu, þá er ótrúlegt til þess að hugsa að í borgaryfirvöldum hafi á sama tíma tekist að stórhækka bæði skuldir borgarinnar og skatta á borgarbúa. Og það án þess að nokkur sæmilegur árangur hafi náðst á öðrum sviðum að heitið geti. Auðvitað hafa borgaryfirvöld getað gert eitt og annað við það geipifé sem þau hafa haft til ráðstöfunar, en árangurinn er með ólíkindum lítill á ellefu og hálfu ári. Í grein Magnúsar Þórs segir meðal annars þetta um fjármál borgarinnar:
| Hreinar skuldir Reykjavíkurborgar hafa vaxið gríðarlega undir stjórn R-listans eða úr 4 milljörðum króna við lok árs 1993 í 65 milljarða við lok þessa árs samkvæmt nýjustu áætlunum. Samkvæmt áætlunum stefna skuldir Reykjavíkurborgar í að verða 77 milljarðar við lok árs 2008. R-listinn hefur svarað því til að skuldir borgarsjóðs eða A-hluta, séu nú lægri en þær voru árið 1994. Þetta bókhaldslega atriði er rétt en það skýrist af því að fjárhagsstaða borgarsjóðs hefur í tíð R-listans verið fegruð með ýmsum millifærslum og hærri arðgreiðslum úr sjóðum Orkuveitu Reykjavíkur, sem hefur verið skuldsett á móti. Árið 1997 var stofnað sérstakt fyrirtæki utan um rekstur félagslegra leiguíbúða, Félagsbústaðir ehf., og þannig voru skuldir vegna þeirra færðar úr A-hluta yfir í B-hluta. Við stofnun Orkuveitu Reykjavíkur árið 1999 voru greiddir um 4 milljarðar í borgarsjóð sem lækkaði skuldirnar um samsvarandi fjárhæð. Heildarskuldir borgarsjóðs hafa nú hækkað á hverju ári frá árinu 2001 þrátt fyrir áætlanir og spár um að þær eigi að lækka. Hafa ber í huga að þessi skuldaaukning hefur orðið í mesta góðæri Íslandssögunnar. Síðasta kjörtímabilið áður en R-listinn tók við árið 1994 jukust skuldir Reykjavíkurborgar vegna efnahagskreppu á þeim tíma, ráðist var í átaksverkefni vegna atvinnuleysis og skatttekjur borgarinnar drógust saman milli áranna 1992 og 1993. Samt sem áður voru skuldir Reykjavíkurborgar aðeins 4 milljarðar við lok árs 1993 þrátt fyrir fjárfestingar við Nesjavallavirkjun, byggingu Ráðhúss og Perlunnar. |
Það er með hreinum ólíkindum að borgaryfirvöld hafi aukið skuldir borgarinnar svo gríðarlega og það í góðæri, en við vaxandi tekjur íbúanna hækka útsvarstekjur borgarinnar og fasteignagjöld skila vitanlega mun hærri fjárhæðum nú en áður. Jafnvel við óbreytt skatthlutföll hefðu skatttekjur borgarinnar aukist verulega. En jafnvel það nægir ekki R-listanum, sem hefur bæði búið til nýja skatta og hækkað þá sem fyrir voru. Magnús Þór segir í grein sinni:
| Helstu tekjustofnar Reykjavíkurborgar eru útsvar og fasteignagjöld. Tekjur af báðum liðum hafa hækkað verulega í valdatíð R-listans en Reykjavíkurborg hefur undir forystu listans kosið að hækka útsvarið í fimm skipti og er það nú í leyfilegu hámarki, í fyrsta skipti í sögunni. Áður fyrr var lágt útsvar aðalsmerki Reykjavíkurborgar enda getur borgin notið ákveðinnar stærðarhagkvæmni umfram önnur sveitarfélög. Þegar R-listinn komst til valda árið 1994 var útsvarshlutfallið 8,4 %. Það var hækkað í 11,19 % árið 1997 við yfirfærslu grunnskólans til sveitarfélaganna en er nú orðið 13,03 %. Á sama tíma hefur tekjuskattshlutfall ríkisins farið úr 31,15 % niður í 24,75 % en þrátt fyrir það hafa tekjur ríkisins aukist verulega. Fasteignagjöld, það er fasteignaskattur og holræsagjald, hafa hækkað langt umfram neysluverðsvísitölu og byggingarvísitölu. Ástæðan fyrir því er sú að þrátt fyrir að fasteignaskattsprósentan hafi verið lækkuð úr 0,421 % í 0,320 % þá hefur mikil hækkun fasteignamats íbúðarhúsnæðis hækkað fasteignaskattinn. Þar að auki var sú breyting gerð á gjaldskrám árið 1999 að tunnuleigu, sem verið hafði 1.100 krónur árlega á hvert heimili, var breytt í sorphirðugjald, sem varð 6.000 krónur á heimili. Sorphirðugjaldið hefur síðan hækkað umtalsvert og er nú 9.700 kr. Árið 1995 setti R-listinn á svokallað holræsagjald sem nam 0,150 % af fasteignamati húss og lóðar. Holræsagjaldsprósentan var lækkuð í 0,115 % árið 2002 en sama gildir um þetta gjald og fasteignaskattinn, að hækkun á fasteignamati hefur kallað á fleiri krónur úr vasa skattgreiðenda. Þetta hefur gerst á sama tíma og ríkisstjórnin hefur afnumið eignarskatt og létt þar með undir þeim sem búa í eigin skuldlausu húsnæði, en hafa lágar tekjur, til dæmis eldri borgurum. |
Holræsagjaldið sem Magnús Þór nefnir hér, er á ýmsan hátt dæmigert fyrir R-listann, stjórnartíð hans og vinnubrögð. Það er skattur sem ekki var til áður en R-listinn náði völdum en hefur nú verið lagður á fasteignareigendur í áratug. Það er að því leyti táknrænt fyrir stjórnarár R-listans. En það er fleira táknrænt við holræsagjaldið og sýnir innihaldið í dæmigerðum kosningaáróðri R-listamanna. Eins og áður segir, þá var holræsagjaldið sérstakur glaðningur frá R-listanum, áður en hann náði völdum þá var ekkert slíkt gjald lagt á. Fyrir síðustu borgarstjórnarkosningar lofaði Sjálfstæðisflokkurinn að afnema þetta gjald með öllu. Og hvernig varð kosningaáróður R-listans þá? Jú, þá kom hið dæmigerða R-svar: „LÆGRI HOLRÆSAGJÖLD. Holræsagjöld hafa verið lækkuð nú þegar meira en sjálfstæðismenn lofa. Holræsagjald var lækkað um 25 % um síðustu áramót, sem þýðir 1.128 miljónir á næstu fjórum árum.“ Eins og Vefþjóðviljinn leyfði sér að nefna við þetta tækifæri þá var hér einfaldlega um það að ræða að R-listinn fann upp nýjan skatt, innheimti hann í nokkur ár, lækkaði hann svo um einn fjórða og notaði lækkunina sem sérstakt sönnunargagn fyrir því að R-listinn væri skattalækkunarlisti! Og í áróðri sínum sagðist R-listinn blákalt vera þegar búinn að lækka gjaldið meira en andstæðingarnir hétu, sem var nokkuð djörf yfirlýsing því Sjálfstæðisflokkurinn hafði lofað að afnema gjaldið með öllu.
Margt fleira forvitnilegt er í grein Magnúsar Þórs og óhætt að mæla með henni við alla þá sem vilja kynna sér hvernig farið hefur verið að í ráðhúsinu undanfarinn áratug. Og litlu virðist skipta hvar borið er niður:
| * „Samkvæmt ársreikningum fyrir árið 2004 var Reykjavíkurborg eina sveitarfélagið á höfuðborgarsvæðinu sem tókst ekki að skila jákvæðri rekstrarniðurstöðu svokallaðs A-hluta. Borgarsjóður var rekinn með tapi sem nemur rúmum 27 þúsund krónum á hvern íbúa (fyrir fjármunatekjur og fjármagnsgjöld) en önnur sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu sýndu hagnað upp á allt að 67 þúsund krónur á hvern íbúa.“
* „Ráðist var í ævintýralegan fjarskiptarekstur á vegum Orkuveitu Reykjavíkur sem aldrei skilaði hagnaði. Samanlögð framlög til fyrirtækja eins og Línu.nets, Tetra-Íslands og Rafmagnslínu nema rúmum 4,6 milljörðum króna á árunum 1999 til 2004 en upphaflega átti aðeins að leggja 200 milljónir króna í reksturinn, gera félagið að almenningshlutafélagi og setja á markað ekki síðar en árið 2001. Í ársbyrjun 2005 var farið fram á að gerð yrði úttekt á rekstri fjarskiptafyrirtækja Orkuveitunnar frá árinu 1998 og mat lagt á arðsemi fjárfestinganna. Fulltrúar R-listans treystu sér ekki í þá úttekt.“ * „Eitt helsta kosningaloforð R-listans var að fullnægja eftirspurn eftir leikskólavistun. Ef satt væri sem R-listinn heldur fram að Reykjavíkurborg sé fyrsta flokks þjónustuborg fyrir börn og fjölskyldur ætti fjölskyldu- og barnafólk að flykkjast til borgarinnar í leit að betri þjónustu. Svo er ekki. Enn og aftur er hægt að líta yfir farinn veg og skoða þróunina yfir hið langa tímabil sem R-listinn hefur verið við völd. Á tímabilinu 1994 til 2004 hefur börnum að sex ára aldri fækkað um 582 í Reykjavík en á sama tímabili hefur þeim fjölgað um 546 í Kópavogi. Vegna þessa hefur Reykjavíkurborg getað sparað sér byggingu nokkurra leikskóla en þessi fækkun hefur hins vegar ekki gert R-listanum enn kleift að tæma biðlista eftir leikskólaplássum í borginni þrátt fyrir loforð þess efnis fyrir hverjar kosningar.“ * „[Á] tímabilinu 1994 til 2004 hefur fólksfjölgun í Reykjavík ekki haldið í við landsmeðaltal. Árið 1994 voru Reykvíkingar 38,80 % Íslendinga en árið 2004 hafði hlutfall þeirra lækkað í 38,77 %. Þetta gerist á sama tíma og fólk flykkist til höfuðborgarsvæðisins.“ * „Árið 1994 voru Reykvíkingar 67 % af íbúum höfuðborgarsvæðisins en en hlutfallið var komið niður í 62 % árið 2004.“ * „Á árunum 1995 til 2003 var að meðaltali úthlutað lóðum fyrir um 380 íbúðir árlega. Á jafnlöngu tímabili árin 1983 til 1991 þegar sjálfstæðismenn fóru með stjórn borgarinnar var að meðaltali úthlutað lóðum fyrir um 470 íbúðir árlega. Á tímabilinu 1995 til 2002 voru að meðaltali rúmlega 500 íbúðir fullgerðar í Reykjavík. Á jafnmörgum árum í meirihlutatíð sjálfstæðismanna, árin 1987 til 1994, voru fullgerðar íbúðir í borginni að meðaltali tæplega 700 árlega, eða 40 % fleiri“. |
Það er kannski ekki undrunarefni að R-listinn ætli ekki að bjóða fram næsta vor.