Helgarsprokið 20. febrúar 2005

H var væru landsmenn staddir ef þeir nytu ekki við leiðsagnar umhyggjusamra og framsýnna stjórnmálamanna eins og Bjargar Sivjar Juhlin Friðleifsdóttur? Stjórnmálamanna, sem stöðugt hugsa um velferð annarra og eru stöðugt reiðubúnir að leggja á sig mikið erfiði til að tryggja að enginn misstígi sig á vandrötuðum stígum mannlífsins. Stjórnmálamanna, sem vita að ef leiðbeiningar og fræðsla duga ekki til að leiða fólk um rétta vegu, verður að beita boðum og bönnum, refsingum og öðrum viðurlögum til að bæta háttsemi þess.

Björg Siv, sem við skulum bara kalla Siv, hefur komist að þeirri niðurstöðu, að þrátt fyrir að Alþingi Íslendinga hafi á árinu 2001 samþykkt einhverja ströngustu tóbaksvarnalöggjöf í heiminum, þá megi finna dæmi um að gengið sé lengra annars staðar í heiminum. Fram hefur komið að í Kaliforníu og New York hafi ríkt um nokkurra ára skeið algjört bann við því að gestir veitingahúsa reyki innandyra og að á síðasta ári hafi sambærilegt bann verið tekið upp á Írlandi og Noregi. Siv hefur að vonum þungar áhyggjur af því, að Íslendingar séu að missa forystuhlutverk sitt í heimi banna og hafta og hefur því lagt fram frumvarp á Alþingi til að bæta úr því.

Frumvarpið er í sjálfu sér einfalt; inntak þess er að fortakslaust bann við reykingum á opinberum stöðum, þar sem almenningur kemur til að sækja hvers kyns þjónustu, nái einnig til veitinga- og skemmtistaða. Rökin, sem færð eru fram fyrir banninu, byggjast samkvæmt greinargerð fyrst og fremst á vinnuverndarsjónarmiðum, þannig að sagt er að starfsfólk þessara fyrirtækja eigi sama rétt og aðrir á reyklausu andrúmslofti. Einnig er vísað til þess að reykingafólk sé í minnihluta og að samkvæmt skoðanakönnunum vilji meirihluti landsmanna geta farið á bar eða veitingahús án þess að eiga það á hættu að einhver reyki í salnum. Inntak frumvarpsins er því að bjarga fólki frá þeim mistökum að ráða sig starfa á stöðum þar sem reykt er og að koma í veg fyrir að saklaust fólk sitji gegn vilja sínum að sumbli í reykmettuðu andrúmlofti skemmtistaða.

Hversu langt ætli sé í það að lagt verði fram frumvarp til að banna veitingastöðum að selja mat sem margir telja óhollan?

Markmið frumvarpsins er sem sagt göfugt og eins og jafnan í heimi forsjárhyggjunnar er það tilgangurinn sem helgar meðalið. Ef markmiðið er að vernda hagsmuni og heilsu einhvers hóps skipta hlutir eins og frjáls vilji og vernd eignarréttarins engu máli. Engu máli skiptir hvort einhverjir vilji sækja staði þar sem reykt er, hvort starfsmennirnir velji sjálfir að vinna í svona umhverfi eða hvort veitingamenn hafi einhvern rétt til að ákveða hvað fram fer á stöðum sem þeir eiga og reka. Ekki er einu sinni gerð tilraun til að nálgast viðfangsefni út frá neinum meðalhófssjónarmiðum, svo sem að kanna hvort ná megi markmiðunum með öðrum og vægari hætti en banni, til dæmis með því að afmarka betur reykrými og reyklaust rými á þessum stöðum, en það er til dæmis leið sem Svíar hafa nýlega farið, og verða þeir seint ásakaðir um að fara gætilega í forsjárhyggjunni. Nei, þess í stað vilja menn ganga alla leið, meðal annars með þeim afleiðingum að jafnvel yrði bannað að stofna og reka sérstaka reykingaklúbba, þar sem reykingamenn gætu komið saman sérstaklega í þeim tilgangi að reykja saman og jafnvel þótt allir starfsmenn væru valdir úr hópi stórreykingamanna.

Enginn getur í sjálfu sér mótmælt því að tóbaksreykur truflar marga og veldur þeim óþægindum. Um skaðsemi óbeinna reykinga er frekar deilt, þótt nú sé mjög í tísku að halda því fram að vísindaleg rök hnígi þar öll í þá átt að óbeinar reykingar séu mjög skaðlegar. Þetta er í besta falli vafasamt og líklega eru fullyrðingar um skaðsemina að minnsta kosti mjög ýktar eins og oft vill verða þegar ákafamenn sjást ekki fyrir í áróðri fyrir hugðarefnum sínum. En jafnvel þótt fallist sé á að óbeinar reykingar geti valdið meiri hættu á því að fólk fengi ákveðna sjúkdóma en ella, þá er erfitt að sjá rökin fyrir því að banna fólki að vinna á stöðum þar sem hætta af þessu tagi er fyrir hendi, hvað þá að banna fólki að fara inn á slíka staði af fúsum og frjálsum vilja. Enginn er knúinn gegn vilja sínum til að ráða sig í vinnu á veitingastað þar sem reykt er og enginn er neyddur til að fara á veitingastað eða bar þar sem reykt er. Ekkert kemur í veg fyrir að veitingamenn banni sjálfir reykingar á stöðum sem þeir reka og raunar hefur reyklausum kaffihúsum og matsölustöðum fjölgað hér á landi á síðustu árum. Vandamálið sem Siv Friðleifsdóttir og félagar telja svo alvarlegt að setja beri verulega íþyngjandi lög til að vinna bug á því er þess vegna ekki fyrir hendi. Það er enginn sá vandi til staðar sem ekki má leysa með samspili framboðs og eftirspurnar og þess vegna er engin þörf á nýjum lögum sem svipta myndu almenning sjálfsögðum réttindum.