| Það var tíðenda að Fróðá það sama kveld, er Þóroddur hafði heiman farið, að máleldar voru gjörvir og er menn kómu fram, sá þeir að selshöfuð kom upp úr eldgrófinni. Heimakona ein kom fyrst fram og sá þessi tíðendi; hún tók lurk einn, er lá í durunum, og laust í höfuð selnum; hann gekk upp við höggið og gægðist upp á ársalinn Þórgunnu. Þá gekk til húskarl og barði selinn. Gekk hann upp við hvert högg, þar til hann kom upp yfir hreifana, þá féll húskarl í óvit. Urðu þá allir óttafullir þeir er við voru. |
| – Eyrbyggja saga, 53. kafli. |
Ííslenskuþáttum sínum kallaði Gísli Jónsson þau stundum „Fróðársel“, stílglöpin sum sem hann reyndi sem mest að vara við. Gísla þótti nefnilega sem þau ágerðust því frekar sem hann fann harðar að þeim, rétt eins og selurinn á Fróðá gekk upp við höggin. En það er ekki aðeins kauðslegur stíll sem virðist jafn illur viðureignar og selur sá er velgdi Fróðármönnum undir uggum; hið sama sýnist að minnsta kosti mega segja um ýmsar kenningar í þjóðmálaumræðunni. Þar er kenningin um synjunarvald forseta Íslands kjörið dæmi, en hún stingur upp höfðinu öðru hverju og mun seint verða kveðin með öllu í kútinn. Einn ákafasti áhugamaður um hana – og um forsetaembættið og makt þess – mun vera Sigurður Helgi Líndal prof. em. og í gær útlistaði hann skoðanir sínar í viðtalsþætti Egils Helgasonar á Stöð 2. Og eins og venjulega þegar Sigurður byrjar á forsetaembættishugmyndum sínum þá er eitt og annað sem Vefþjóðviljinn myndi vilja bæta við.
Sigurður er harður á því að forseti Íslands, það er að segja persónan sem gegnir embættinu hverju sinni, hafi vald til að synja samþykktum lagafrumvörpum staðfestingar. Þessu til sönnunar sagði hann í viðtalinu í gær að til að átta sig á þessu þyrfti ekki að gera annað en lesa 2. grein stjórnarskrárinnar en þar segði: „Alþingi og forseti Íslands fara saman með löggjafarvaldið.“ Með þessu taldi Sigurður sig hafa sannað allt. Málið ljóst, forsetinn er með synjunarvald. Forvitnilegt hefði hins vegar verið ef Sigurður hefði lesið áfram, til dæmis næstu setningu en þar segir: „Forseti og önnur stjórnarvöld samkvæmt stjórnarskrá þessari og öðrum landslögum fara með framkvæmdarvaldið“ en þannig hefði Sigurður ekki þurft að láta sér nægja að færa forsetanum persónulegt synjunarvald heldur hefði líkað getað látið hann fá persónulegt framkvæmdavald. En einhverra hluta vegna lét Sigurður þetta ólesið og er þetta þó næsta setning á eftir þeirri sem hann las upp sem sérstakt sönnunargagn. En kannski hefði gengið verr að fá menn til að trúa því að forseti Íslands fari persónulega með framkvæmdavald þó margra ára meinlokustagl hafi náð því að sannfæra fólk um að forsetinn komi persónulega að löggjöf.
Á dögunum sýndi Ríkissjónvarpið fréttaskýringaþáttinn, „Brennidepil“, þar sem töluvert var fjallað um fyrirhugaðar breytingar á ríkisstjórn, velt fyrir sér hverjar þær yrðu og rætt við flesta sem að þeim málum koma, húsbændur sem húskarla. En einhverra hluta vegna var ekki rætt við forseta Íslands og er ekki að efa að það hafa Sigurði Líndal þótt undarleg afglöp þáttastjórnandans. Sigurður Líndal veit nefnilega það sem aðrir vita ekki, að það er í raun forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, sem ræður því hvernig ráðuneytunum verður skipt. Sigurður er búinn að lesa það í stjórnarskránni, nánar tiltekið í 15. grein, en þar segir hreint og klárt: „Forsetinn skipar ráðherra og veitir þeim lausn. Hann ákveður tölu þeirra og skiptir störfum með þeim.“ Þetta getur bara ekki verið einfaldara, það er „forsetinn“ sem gerir þetta, rétt eins og það er „forsetinn“ sem getur neitað að skrifa undir lög. Það er Ólafur Ragnar sem skiptir ráðuneytunum niður, rétt eins og það er Ólafur Ragnar sem getur neitað að skrifa undir lög.
Og það er fleira sem „forsetinn“ gerir. Eigum við að taka dæmi af því sem stjórnarskráin segir að forsetinn geri?
* Forseti lýðveldisins veitir þau embætti, er lög mæla. – 20. grein. * Forseti getur vikið þeim frá embætti, er hann hefur veitt það. – 20 . grein. * Forseti getur flutt embættismenn úr einu embætti í annað… – 20. grein. * Forseti lýðveldisins gerir samninga við önnur ríki… – 21. grein. * Forseti lýðveldisins getur frestað fundum Alþingis tiltekinn tíma… – 23. grein. * Forseti lýðveldisins getur rofið Alþingi… – 24. grein. * Forseti lýðveldisins getur látið leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga og annarra samþykkta. – 25. grein. * Þegar brýna nauðsyn ber til, getur forsetinn gefið út bráðabirgðalög… – 28. grein. * Forsetinn getur ákveðið, að saksókn fyrir afbrot skuli niður falla… – 29. grein.
Og svo það sígilda: Ef Alþingi hefur samþykkt lagafrumvarp, skal það lagt fyrir forseta lýðveldisins til staðfestingar eigi síðar en tveim vikum eftir að það var samþykkt, og veitir staðfestingin því lagagildi. Nú synjar forseti lagafrumvarpi staðfestingar, og fær það þó engu að síður lagagildi, en leggja skal það þá svo fljótt sem kostur er undir atkvæði allra kosningarbærra manna í landinu til samþykktar eða synjunar með leynilegri atkvæðagreiðslu. – 26. grein.
Dettur nú einhverjum í hug að forseti Íslands ákveði persónulega að skipta ráðuneytum, skipa menn í embætti, flytja embættismenn til, gera samninga við erlend ríki, leggja fram lagafrumvörp, rjúfa þing og falla frá saksókn? Æ nei, er það nú? En af hverju þurfa menn þá að vera með það á heilanum að inn á milli allra þessara „forseti lýðveldisins getur“-ákvæða, sé eitt ákvæðið þannig að þar sé forsetanum persónulega fært vald. Af hverju ekki að lesa 26. greinina með sama hætti og hinar, í samhengi við 1. málsgrein 13. greinar: „Forsetinn lætur ráðherra framkvæma vald sitt“?