Í slendingar sitja ekki aðeins uppi með viðskiptafjandsamlega ríkisstjórn, sem er á móti framkvæmdum einkaaðila, vill að skattgreiðendur borgi óviðkomandi skuldir fallinna banka og er beinlínis áhugasöm um háa skatta á fólk og fyrirtæki. Ofan á annað sem Íslendingar glíma við nú um stundir bætist að æsingamenn, rugludallar og meinlokumenn hafa oft talsverð áhrif á gang mála og mikil tímabundin áhrif á opinbera umræðu um landsmál.
Sjávarútvegurinn í landinu er eitt af þeim sviðum sem situr undir reglulegum gusum úr slíkum áttum. Margir hafa nú gleymt hvernig staðan var þar fyrir fáum áratugum. Fátt var algengara efni í fréttatímum en „vandi sjávarútvegsins“. Gengisfellingar voru tíðar, til að reyna að halda útgerðunum gangandi.
Svo var tekið upp aflamarkskerfi í sjávarútvegi. Þegar þurfti að skera leyfðan afla verulega niður var ákveðið að skipta honum milli þeirra sem stundað hefðu útgerð á viðmiðunartímabili sem ákveðið var í upphafi. Svo var stigið hið farsæla skref að aflaheimildir yrðu framseljanlegar, sem gerði það að verkum að hægt var að hagræða svo að aflann mætti veiða með sem hagkvæmustum hætti. Dagskrárliðurinn „vandi sjávarútvegsins“ er ekki lengur fyrsta frétt vikum saman eða aðalmál í umræðuþáttum.
En í staðinn hafa menn á síðustu árum fengið mennina með Réttlætiskenndina. Þessa sem telja að útgerðarmönnum hafi verið gefin „eign þjóðarinnar“. Þessa sem telja að sér hafi verið gerður mikill óréttur með aflamarkskerfinu. Það er gjaldið sem landsmenn greiða fyrir hinn hagkvæma og arðbæra sjávarútveg, sem er Íslendingum gríðarlega mikilvægur á þeim tímum sem nú ríkja.
Ragnar Árnason hagfræðiprófessor hefur mjög rannsakað sjávarútvegsmál hér á landi og annars staðar. Á aðalfundi Landsambands íslenskra útvegsmanna á dögunum flutti hann erindi, sem er öllu fróðlegra en upphrópanir álitsgjafanna. Í nýjasta tölublaði Fiskifrétta er sagt frá erindinu og verður stuðst við hluta þeirrar endursagnar hér.
Ragnar sagði í erindi sínu að sjávarútvegur væri mikilvægasti atvinnuvegur landsins og undirstaða annars atvinnulífs. Beint framlag hans til vergrar þjóðarframleiðslu væri 8-9% en þær tölur segðu aðeins hluta sögunnar. Þjóðhagsreikningar mældu aðeins laun og hagnað „en ekki hvernig framlagið margfaldast í gegnum þjónustugeirann. Hagmælingar benda til þess að sjávarútvegurinn standi undir 16-25% af því sem við höfum að bíta og brenna á Íslandi. Því er gríðarlega mikilvægt að reka sjávarútveg á eins hagkvæman hátt og frekast er unnt.“
Sumir halda að aflamarkskerfið sé séríslenskt, og þá auðvitað spilling eins og sumir ímynda sér að flest sé á Íslandi. Svo er alls ekki. Aflamarkskerfi er algengasta fiskveiðistjórnarkerfi í heiminum og fjölgar stöðugt þeim ríkjum sem taka það upp. Meðal þeirra fjölmörgu ríkja sem nú nota aflamarkskerfi eru Ástralía, Bandaríkin, Bretland, Danmörk, Frakkland, Holland, Kanada, Noregur, Spánn, Svíþjóð og Þýskaland.
Eitt af því sem margir hafa á heilanum er úthlutun kvótaréttinda. Um hana sagði Ragnar í erindi sínu: „Kvótaréttindum er nánast alltaf úthlutað til þeirra sem í greininni eru, sennilega í 99% tilfella. Í örfáum undantekningartilvikum, t.d. í stöku ríkjum í Afríku, er um stjórnvaldsákvarðanir að ræða. Þá eru uppboð á kvótum afar sjaldgæf. Ég hef aðeins fundið fjögur dæmi um slíkt í heiminum. Í tveimur tilvikum, í Eistlandi og Rússlandi, var kvótauppboðum hætt aftur eftir tvö ár, en [í] hinum tveimur eru uppboð ennþá tíðkuð. Annars vegar um að ræða skelfiskveiðar í Washingtonríki í Bandaríkjunum og hins vegar litlar fiskveiðar í Suður-Chile.“
Þá sagði Ragnar að sérstök skattlagning á fiskveiðar í aflakvótakerfum væri afar sjaldgæf, hefði hann aðeins um það tvær undantekningar og væru það lönd með mjög takmarkaða skattstofna. Sérstök skattlagning á sjávarútveginn væri efnahagslega skaðleg, brenglaði rekstrarskilyrði, drægi úr framförum í sjávarútveginum, drægi úr alþjóðlegri samkeppnishæfni sjávarútvegsins og færði framtak og fjármuni milli atvinnuvega. Jafnframt myndi hún ef til vill draga úr skatttekjum þegar fram í sækti.
Eins og menn vita þá eru núverandi stjórnvöld í landinu mjög áfram um að breyta fiskveiðistjórnarkerfinu. Við það fá þau mikinn stuðning frá allskyns hrópandi mönnum sem vart geta nokkurs staðar stigið niður fæti án þess að meiða sig í réttlætiskenndinni.
Lokaorð Ragnars mættu verða þeim öllum til umhugsunar:
| Til þess að kvótakerfi skili mestum árangri verða réttindin að vera örugg, þannig að handhafar þeirra geti treyst því að þau verði ekki tekin bótalaust af þeim. Þau þurfa að vera varanleg að minnsta kosti til mjög langs tíma og framseljanleg til að hagkvæmustu fyrirtækin stundi veiðarnar. Öruggar varanlegar aflaheimildir skapa langtímahugsunarhátt. Hvata til þess að byggja upp fiskistofna, hvata til hagkvæmrar nýtingar og verndunar lífríkisins, til skynsamlegra fjárfestinga í skipum, til að fjárfesta í og byggja upp markaði og til hagkvæmra rannsókna og þróunar. Allt sem rýrir kvótaréttindin dregur úr hagkvæmni kvótakerfisins, lækkar framlag sjávarútvegsins til þjóðarbúskaparins og grefur undan framtíð þjóðarinnar. Stjórnvöld ættu því fremur að kappkosta að styrkja þessi réttindi en veikja þau. |