Meira torf í textann
telja má það gleggstan
vott um visku og dýpt.
Bara að þar sé þýft
þá er líft.
-Þórarinn Eldjárn, „Torf“
Talað var við Tómas Inga Olrich menntamálaráðherra í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins í vikunni og sagði hann eitt og annað um það sem skólar landsins væru skyldugir að gera fyrir nemendur „sem greinast með sértæka lesröskun“. Sjálfsagt er mikilvægt að sinna þeim nemendum vel og að minnsta kosti ekki verr en ráðamönnum sem greinast með stofnanamállýsku. Reyndar er stofnanamál víða talað og er þjóðtunga fleiri en ráðamanna. Þá smitast nafnorðasýki hratt og virðast fréttamenn sérstaklega veikir fyrir henni. Nafnorðasýki lýsir sér til dæmis í því að sjúklingurinn hættir með öllu að kanna mál en verður þess í stað fús til að gera könnun ef hann lætur þá ekki bara fara fram athugun. Já og sjúklingurinn er fyrir löngu hættur að vera maður. Hann er aðili.
Hægt væri að þylja slík dæmi allan daginn. En þó nafnorðasýkin geti lagst þungt á menn þá drepur hún engan og óþarft að hræðast hana svo mjög að menn taki að forðast nafnorð eins og pestina og tala í tómum sagnorðum. Enda gerir það ekki nokkur maður og enginn er til sem ekki væri hægt að sanna nokkra nafnorðasýki á, ef nokkur nennti. Þess er hins vegar að geta, að það eru ekki einungis nafnorðasjúkir menn eða stofnanamálugir sem tala þessa heldur leiðu tungu, stofnanamállýskuna. Sumir bregða fyrir sig stofnanamáli gagngert til þess að rugla áheyrandann í ríminu eða til þess að hræða hann frá gagnrýni. Með nýuppfundnum orðum sem hafa á sér fræðilegan blæ má telja saklausum áheyranda trú um að mælt sé af djúpri þekkingu sem studd sé við nýjustu uppgötvanir og erlenda strauma, sem enginn vill synda gegn. Þannig tekst klókum mönnum stundum að þyrla upp því ryki sem nægir til að aðrir sjá ekki hversu málstaðurinn er hæpinn og kenningarnar fráleitar.
En það er ekki einungis af klókindum sem sumir skipta úr íslensku í stofnanamál. Stundum er það bara gamla góða hugsanaletin sem hefur orðið ofaná. Nú og sumir eru bara fullsáttir við jafnvel mikla nafnorðasýki og þykir hún hreint enginn sjúkdómur. Slíkir menn hafa sennilega máltilfinningu sína alla úr íslenskum fjölmiðlum. Ef stofnanamál er vont mál þá er í fjölmiðlum talað verst mál á Íslandi og gjarnan því verra sem fjölmiðlamennirnir vanda sig meira. En ef menn eiga ekki að leita í fjölmiðlana eftir einföldu en skýru málfari sem breyta má eftir – eða hafa til eftirbreytni – , hvert eiga þeir þá að snúa sér? Eureka! Til menntamanna, það er að segja, til „aðila háskólasamfélagsins“. Þar er hugsað skýrast á Íslandi, þar flóa lindir skynseminnar tærast.
Og af því í dag er fagnað sérstökum degi íslenskrar tungu, þá þykir Vefþjóðviljanum vel við hæfi að tilfæra dæmi um hversu vel íslenskir menntamenn geta farið með tunguna þegar þeim tekst upp. Fyrst skal þá líta í plagg nokkurt sem Félagsvísindadeild Háskóla Íslands gaf eitt sinn út og var ætlað að kynna námskeið fyrir verðandi kennara. Stóð þar meðal annars og verður vart skýrar talað:
Meginmarkmið námskeiðsins er að fá verðandi kennara til að átta sig á því flókna áhrifasamhengi sem reynt er að gera sýnilegt sem almennt ráðstafanlegu með því að koma reglu á og tjá skipulega þau samhangandi þýðingarfullu atriði sem hugtakið „menntapólitík“ felur í sér.
Það samhengi hlutanna sem hér er lagt til grundvallar má nefna „áhrifasamhengi mannfélagslegrar uppeldisviðleitni“, sem er hugsað sem það tímabundna og lifandi fyrirkomulag áhrifa, sem virðast ráðstafa eða beina þróun einstaklinga inn á ákveðna braut „mannfélagsmyndunar“, þegar þeir læra sögulega afstætt að gera sér grein fyrir og ná tökum á þýðingarfullum atriðum lífsbjargar-fyllingar „fullvalda mannfélagsaðila“.
Almennt beinist athygli okkar að „viðleitni mannfélags til að setja og marka uppeldisviðleitni sinni sérstakt keppimark“. Í huga margra er „skóli“ árangur slíkrar sameinaðrar viðleitni. Öðrum er ljóst að „skólaformið“ og „skólavæðingin“ er engan veginn afrakstur „beinnar“ sameiningar um „mannfélagslegt uppeldisfyrirkomulag“, heldur er nær sanni að segja, að það mótist „að ofan“ sem mótsagnakennd málamiðlun undir forræði „ríkis“ sem tímabundins handhafa pólitískrar samhæfingarviðleitni í nokkuð sundurleitu „mannfélagi“.
Efni námskeiðsins má því skilja sem tilraun til að koma svolítilli reglu á mótsagnakennda framvindu hins „mannfélagslega uppeldisfyrirkomulags“, sem geri verðandi kennurum kleift að átta sig örlítið á „ástandi mála“ sem eins konar árangri af mótsagna- og tilviljanakenndum viðbrögðum við tímabundinni áskorun um að ná vísvituðum tökum „almennrar ráðstöfunar“ á þýðingarfullum atriðum „mannfélagslegrar uppeldisviðleitni“.
Já það koma stundum góð plögg úr Háskóla Íslands enda er hann víðfræg vísindastofnun. Þó texti þessi sé óneitanlega glæsilegur þá er hann ekkert einsdæmi og væri freistandi að birta fleiri, en það verður að bíða betri tíma. Þess í stað verður látið nægja að sinni að birta snjalla tilvitnun eftir merkan fræðimann sem íslenskir vinstrimenn hafa lengi haft í hávegum og nú er hvorki meira né minna en forstöðumaður kjaraþróunardeildar Reykjavíkurborgar. Auk þess hafa fræðirit hans verið lesin í leshringjum á vegum Alþýðubandalagsins og þarf þá ekki frekari vitna við, snilld hans verður ekki dregin í efa. Í einu af sínum ljómandi verkum, Lokleysum peningamagnshagfræðinga, slær Birgir Björn Sigurjónsson öll vopn úr höndum andstæðinga sinna með þessum einfalda hætti:
Í sumum nýrri hagrannsóknum peningamagnshagfræðinga er vongildi verðbreytinga að raunvirði á staðkvæmdavörum gert að ákveðu peningamagneftirspurnar (og þá eru vextir oft hafðir með til að sýna áhrifaleysi þeirra), þegar verðbólguhagkerfi eru skoðuð. Dæmi um þetta er bæði að finna hjá Cagan og Milton Friedman. Slík verðbólgubreyta fær alla jafnan mikinn skýringarmátt, þar sem í henni býr tímaleitni allra stærða líkansins, sem sogast upp í hana ósundurgreinanleg.
Og hafiði það, þið peningamagnshagfræðingar!